Rak prostaty (gruczołu krokowego, stercza)

Niniejsza broszura zawiera informacje na temat sposobów diagnozowania i leczenia raka prostaty (gruczołu krokowego, stercza).

Znaczenie wszystkich pogrubionych pojęć zostało wyjaśnione w wykazie na końcu tej publikacji.

Odpowiedzi na wszelkie pytania dotyczące przedstawionych tutaj informacji można uzyskać od lekarza lub pielęgniarki w szpitalu, w którym odbywa się leczenie.

Można także zadzwonić do organizacji Macmillan Cancer Support pod darmowy numer telefonu 0808 808 0000, 7 dni w tygodniu w godzinach od 8.00 do 20.00. Dostępna jest pomoc tłumaczy, więc można skontaktować się z nami w swoim języku ojczystym. Po połączeniu się z naszą linią należy powiedzieć po angielsku, w jakim języku chce się kontynuować rozmowę (należy powiedzieć „połlysz” (po polsku)).

Więcej informacji na temat chorób nowotworowych w języku polskim znajduje się na stronie macmillan.org.uk/cancer-information-and-support/polish

Wszystkie części ciała składają się z małych komórek. Do raka prostaty dochodzi, gdy komórki prostaty powiększają się w niekontrolowany sposób. Komórki te ostatecznie formują narośl nazywaną guzem.

Niektóre formy raka prostaty rozwijają się powoli, a inne – szybko.

Niekiedy komórki raka prostaty rozprzestrzeniają się poza prostatę, na inne części ciała.

Rakiem prostaty nie można się zarazić i nie przenosi się on na inne osoby.

Kto choruje na raka prostaty

Ryzyko zachorowania na raka prostaty rośnie z wiekiem. Występuje on częściej u mężczyzn w wieku powyżej 65 lat. Mężczyźni w wieku poniżej 50 lat chorują na niego o wiele rzadziej.

Nie wiemy, co jest przyczyną tej choroby. Jednak niektóre czynniki ryzyka mogą zwiększać prawdopodobieństwo zachorowania. Mężczyźni rasy czarnej mają o wiele wyższe ryzyko zachorowania na raka prostaty i zazwyczaj chorują w młodszym wieku.

Stopnie zaawansowania i złośliwości raka prostaty

• Stopień zaawansowania nowotworu określa jego rozmiar i to, czy się rozprzestrzenił.
• Stopień złośliwości nowotworu określa, jak szybko może się on rozwijać.

Często wyróżnia się następujące stadia raka prostaty:

• wczesny (zlokalizowany) rak prostaty – nowotwór obecny jest tylko w gruczole krokowym
• miejscowo zaawansowany rak prostaty – nowotwór zaatakował tkanki wokół gruczołu krokowego
• zaawansowany (przerzutowy) rak prostaty – nowotwór rozprzestrzenił się na inne części ciała, najczęściej na kości.

Należy omówić z onkologiem lub pielęgniarką możliwe sposoby leczenia. Można także porozmawiać na ten temat z krewnym lub przyjacielem. Niekiedy dwie metody leczenia mogą sprawdzić się równie dobrze w leczeniu raka. Pacjent może zostać poproszony o dokonanie wyboru najlepszej dla siebie metody leczenia. Przed podjęciem takiej decyzji trzeba rozważyć wiele czynników, takich jak skutki uboczne. Może w tym pomóc lekarz lub pielęgniarka.

Po rozmowie lekarz zazwyczaj prosi pacjenta o podpisanie formularza, w którym pacjent stwierdza, że rozumie, na czym polega leczenie, i wyraża na nie zgodę. Nazywamy go formularzem świadomej zgody. Lekarz nie zastosuje żadnego leczenia, o ile pacjent nie wyrazi na nie zgody.

Na spotkanie warto przyjść z osobą, która mówi zarówno po polsku, jak i po angielsku. Szpital może też zamówić dla pacjenta usługi tłumacza. Jeśli potrzebny jest tłumacz, należy zgłosić to pielęgniarce przed datą spotkania.

Aktywna obserwacja oznacza, że można uniknąć lub opóźnić leczenie i jego skutki uboczne. Leczenie stosuje się tylko wówczas, jeśli rak się powiększa. Aktywna obserwacja jest odpowiednia tylko w przypadku osób, u których rak prostaty jest we wczesnym stadium i powiększa się powoli.

Lekarze regularnie badają pacjenta. Sprawdzają poziom PSA (antygenu gruczołu krokowego) i monitorują stan pacjenta za pomocą badań laboratoryjnych i obrazowych, aby sprawdzić, czy rak się nie powiększa. Może to obejmować badania rezonansem magnetycznym (MRI) i biopsje.

Jeśli rak zacznie rosnąć szybciej, lekarze zalecą operację chirurgiczną lub radioterapię, aby spróbować wyleczyć raka.

Niektórzy pacjenci w porozumieniu z lekarzami decydują się odsunąć leczenie w czasie. Nazywa się to „baczną obserwacją”. Dzieje się tak na przykład wówczas, gdy stan pacjenta nie pozwala na radioterapię lub operację chirurgiczną. Pacjent może też nie chcieć poddać się radioterapii lub operacji.

Pacjent spotyka się regularnie ze swoim lekarzem – zazwyczaj lekarzem pierwszego kontaktu.

Jeśli u pacjenta nie występują oznaki rozwoju raka, można bezpiecznie kontynuować baczną obserwację. W przypadku wystąpienia objawów lekarz zwykle rozmawia z pacjentem o możliwości zastosowania terapii hormonalnej.

Zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu całej prostaty nazywa się „prostatektomią”. Można ją przeprowadzić na kilka sposobów. Celem operacji jest usunięcie wszystkich komórek rakowych. Zazwyczaj jest ona przeprowadzana tylko wówczas, gdy rak nie rozprzestrzenił się poza gruczoł krokowy. Lekarz omawia z pacjentem to, jaki rodzaj operacji jest jego zdaniem najlepszy oraz jakie będą jej ewentualne skutki uboczne. Operacje gruczołu krokowego przeprowadza się w specjalistycznych ośrodkach, więc może być konieczna podróż do wskazanego szpitala.

Prostatektomia laparoskopowa

W tym przypadku w brzuchu wykonuje się cztery lub pięć małych nacięć (o długości ok. 1 cm każde). Można wówczas usunąć gruczoł krokowy za pomocą specjalnych instrumentów wprowadzonych przez te nacięcia.

Prostatektomia laparoskopowa w asyście robota

Chirurg dokonuje operacji za pomocą urządzenia z robotycznymi ramionami. Urządzenie to może wykonywać bardzo precyzyjne ruchy.

Prostatektomia metodą otwartą

Chirurg robi nacięcie na brzuchu. Poprzez nie usuwa całą prostatę. Czasami prostatę wyjmuje się przez nacięcie wykonane pomiędzy moszną i odbytnicą.

Skutki uboczne

Główne możliwe skutki uboczne to:

• niekontrolowany wypływ moczu (nietrzymanie moczu)
• problemy z uzyskaniem lub utrzymaniem erekcji (zaburzenia erekcji).

Po operacji niemożliwe już jest zostanie ojcem. Jeśli pacjent pragnie mieć dzieci, może przed operacją przekazać spermę do przechowania.

Niektóre wczesne stadia raka prostaty można leczyć za pomocą krioterapii lub HIFU. Metody te nadają się do leczenia raka występującego w kilku miejscach prostaty lub tylko na jednym, małym obszarze.

Krioterapia wykorzystuje bardzo niskie temperatury i niszczy komórki rakowe. Gaz przepływa przez cienkie igły, które umieszczone są za moszną.

W terapii HIFU stosuje się wysoką temperaturę w celu zniszczenia komórek rakowych. Lekarz umieszcza sondę w odbytnicy pacjenta. Sonda produkuje wysokoenergetyczną wiązkę ultradźwięków, która przekazuje ciepło do leczonych tkanek.

Radioterapia polega na stosowaniu promieni rentgenowskich o dużej energii w celu zniszczenia komórek nowotworowych. Istnieją różne sposoby stosowania radioterapii. Często do tego celu używa się urządzenia znajdującego się na zewnątrz ciała (radioterapia zewnętrzna). Zazwyczaj leczy się radioterapią w trybie ambulatoryjnym. To oznacza, że pacjent zgłasza się do szpitala na leczenie i tego samego dnia wraca do domu. U niektórych pacjentów z wczesnym lub miejscowo zaawansowanym rakiem prostaty stosuje się radioterapię podawaną z wewnątrz ciała (radioterapia wewnętrzna). Lekarze nazywają ją brachyterapią. Istnieją 2 metody jej stosowania:

• małe, promieniotwórcze ziarna zostają umieszczone w prostacie i już tam pozostają
• cienkie rurki umieszczone w prostacie zostają podłączone do urządzenia, które przez zadany czas podaje materiał radioaktywny do rurek.

Radioterapia może być stosowana w celu leczenia objawów zaawansowanego raka prostaty, takich jak ból kości.

Skutki uboczne

• Jeśli pacjent posiada ciemną karnację, skóra w obszarze objętym leczeniem może się zaczerwienić lub ściemnieć.
• Pacjent może częściej lub bardziej pilnie odczuwać potrzebę oddawania moczu.
• Leczenie może wywołać biegunkę.
• Po upływie od 2 do 5 lat po radioterapii pacjent może zauważyć u siebie problemy z erekcją.

Rozrost nowotworu prostaty jest powodowany przez hormon o nazwie testosteron. Terapie hormonalne obniżają poziom testosteronu lub blokują jego wytwarzanie. Leki mogą być podawane w formie tabletek lub zastrzyków.

Zazwyczaj terapię hormonalną stosuje się przed rozpoczęciem radioterapii lub po jej zakończeniu. Dzięki temu radioterapia jest bardziej skuteczna. W niektórych przypadkach terapię hormonalną kontynuuje się przez 2 do 3 lat po radioterapii, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu raka.

Terapia hormonalna może być niekiedy główną metodą leczenia.

Jeśli pacjent objęty jest baczną obserwacją i nowotwór powoduje objawy, leczenie zazwyczaj zaczyna się od terapii hormonalnej.

• zmniejszyć guza
• spowolnić jego wzrost
• złagodzić objawy raka.

Skutki uboczne

Mogą one obejmować:

• uderzenia gorąca i silne pocenie się
• problemy seksualne
• zmęczenie
• przyrost masy ciała
• kruchość kości.

Chemioterapia polega na stosowaniu leków przeciwnowotworowych w celu zniszczenia komórek rakowych. Jest ona zwykle stosowana wyłącznie do leczenia raka prostaty, który rozprzestrzenił się na inne części ciała. Sporadycznie chemioterapia podawana jest w przypadkach, gdy nowotwór rozsiał się wokół prostaty (jest to miejscowo zaawansowany rak). Może być podawana równolegle z terapią hormonalną albo po niej.

Leki stosowane w chemioterapii podaje dożylnie pielęgniarka. Może to się odbywać na oddziale dziennym chemioterapii.

Chemioterapia może wywołać skutki uboczne, które pogarszają samopoczucie pacjenta.

• większe prawdopodobieństwo infekcji
• uczucie zmęczenia
• nudności i wymioty
• owrzodzenie jamy ustnej
• utrata włosów.

Lekarz może omówić z pacjentem możliwe skutki uboczne i sposoby radzenia sobie z nimi. Większość skutków ubocznych można ograniczyć za pomocą leków. Większość z nich ustępuje po zakończeniu chemioterapii.

Jeśli rak jest w stadium zaawansowanym, istnieje wiele sposobów łagodzenia objawów choroby. Lekarz może zapisać różne leki ograniczające objawy. Zawsze należy poinformować lekarza, jeśli objawy nie złagodniały.

Karta toaletowa organizacji Macmillan

W przypadku pilnej potrzeby skorzystania z toalety poza domem pomocna może okazać się bezpłatna karta toaletowa organizacji Macmillan. Można ją okazać w takich miejscach jak sklepy, urzędy czy restauracje. Mamy nadzieję, że pomoże ona uzyskać dostęp do toalety, ale nie wszędzie może być ona akceptowana.

Kartę można otrzymać, dzwoniąc na linię wsparcia organizacji Macmillan pod numer 0808 808 0000. Można też zamówić ją na naszej witrynie internetowej: be.macmillan.org.uk

Można także korzystać z toalet dla niepełnosprawnych, przy czym czasami są one zamknięte na klucz. Klucz do takich toalet można kupić w niektórych organizacjach charytatywnych zajmujących się zdrowiem i od niektórych rad samorządowych.

Po otrzymaniu informacji, że ma się raka, można się czuć przytłoczonym i odczuwać wiele różnych emocji. W takiej sytuacji żadne emocje nie są ani właściwe, ani niewłaściwe. Istnieje wiele sposobów radzenia sobie z emocjami. Pomocna może okazać się rozmowa z bliskim przyjacielem lub krewnym. Pomóc może także lekarz lub pielęgniarka.