Zmęczenie (uczucie wyczerpania)

Niniejsza broszura zawiera informacje na temat wyczerpania. Wyczerpanie to bardzo duże zmęczenie. Może być spowodowane samą chorobą nowotworową lub metodami jej leczenia.

Odpowiedzi na wszelkie pytania dotyczące przedstawionych tutaj informacji można uzyskać od lekarza lub pielęgniarki w szpitalu, w którym odbywa się leczenie.

Można także zadzwonić do organizacji Macmillan Cancer Support pod numer telefonu 0808 808 0000 7 dni w tygodniu w godzinach od 8.00 do 20.00. Dysponujemy pomocą tłumaczy, więc można z nami porozmawiać w swoim własnym języku. Po połączeniu się z naszą linią należy powiedzieć po angielsku, w jakim języku chce się kontynuować rozmowę.

Więcej informacji w innych językach znajduje się na stronie macmillan.org.uk/cancer-information-and-support/polish.

Uczucie wyczerpania może wpływać na poszczególne osoby w różny sposób. Niektóre powszechne skutki uczucia wyczerpania to:

• trudności przy wykonywaniu różnych rzeczy, takich jak czesanie czy ubieranie się
• odczucie braku energii lub siły
• problemy z koncentracją lub pamięcią
• problemy z myśleniem, mówieniem lub podejmowaniem decyzji
• uczucie braku tchu po lekkim wysiłku
• zawroty głowy
• problemy ze snem (bezsenność) lub poświęcanie na sen więcej czasu niż zazwyczaj
• utrata zainteresowania seksem
• bycie bardziej emocjonalnym niż zazwyczaj.

Odczuwanie zmęczenia przez większość czasu może być frustrujące i przytłaczające. Ważne jest, aby opowiedzieć lekarzom i pielęgniarkom o swoich odczuciach. Czasami są oni w stanie złagodzić te dolegliwości. Są też rzeczy, które można zrobić samemu, aby sobie pomóc, na przykład zachować w miarę możliwości aktywność fizyczną.

Przed wdrożeniem terapii w związku z odczuwaniem wyczerpania należy odpowiednio ocenić stan pacjenta. Pacjent powinien zgłosić zajmującemu się nim zespołowi opieki zdrowotnej, jeżeli odczuwa wyczerpanie w jakimkolwiek momencie.

Lekarz onkolog, pielęgniarka specjalista lub lekarz pierwszego kontaktu zadadzą mu pytania na temat wyczerpania. Mogą też użyć ankiety zawierającej pytania dotyczące nowotworu, samopoczucia pacjenta i tego, jak radzi sobie z codziennymi czynnościami.

Lekarz poszuka przyczyn zmęczenia, które można leczyć, takich jak anemia. Może zbadać pacjenta i skierować go na badania krwi. Może również sprawdzić leki, które pacjent przyjmuje, aby przeanalizować, czy zmiana dawkowania może być pomocna.

Oto różne rzeczy, jakie można zrobić, aby poradzić sobie ze zmęczeniem. Niektóre z nich mogą zmniejszyć uczucie zmęczenia. Inne pomogą lepiej sobie z nim radzić.

Jeśli pacjent odczuwa zmęczenie, ważne jest, aby planować z wyprzedzeniem. Dzięki temu będzie on mógł nadal wykonywać większość rzeczy, na których najbardziej mu zależy. Może na przykład:

• prowadzić dziennik i odnotowywać w nim, kiedy jego samopoczucie jest najlepsze, a kiedy odczuwa największe zmęczenie;
• planować większe zadania na czas, gdy zmęczenie prawdopodobnie będzie mniejsze;
• po okresie aktywności zaplanować wystarczającą ilość czasu na odpoczynek.

Należy dbać o swoje potrzeby, nawet jeśli pacjent musi troszczyć się nie tylko o siebie.

• Prawidłowe odżywianie i stosowanie zdrowej diety pomoże podnieść poziom energii. W przypadku zmniejszonego apetytu lub innych problemów żywieniowych należy umówić się na konsultację u dietetyka w szpitalu. Dietetyk to ekspert z zakresu żywności i odżywiania. Może udzielić porad, co najlepiej jeść.
• Jeżeli pacjent odczuwa zmianę smaku, może spróbować różnych produktów żywnościowych lub jeść te produkty, które smakują mu najbardziej do czasu ustąpienia zmian.
• Jeżeli pacjent jest głodny, powinien dobrze się najeść. Zawsze należy pić dużo płynów.
• Warto też prowadzić dziennik odżywiania, w którym zapisuje się spożyte danego dnia posiłki i ich pory. Dzięki temu można sprawdzić, czy po konkretnych pokarmach poziom energii jest wyższy.

Uczucie zmęczenia może doprowadzić do ograniczenia aktywności. Jeśli nie używa się mięśni regularnie, stają się one słabsze. Aktywność fizyczna może zmniejszyć uczucie zmęczenia. Aktywność może pomóc:

• mieć lepszy apetyt – chodzi o to, aby pacjent odczuwał chęć zjedzenia czegoś;
• dodać energii;
• zwiększyć siłę mięśni;
• poprawić sen.

Przed podjęciem jakiejkolwiek aktywności fizycznej lub zwiększeniem jej intensywności ważne jest, aby zasięgnąć porady pracownika ochrony zdrowia. Może on doradzić, jaki rodzaj i zakres aktywności jest bezpieczny dla pacjenta. Onkolog lub lekarz pierwszego kontaktu może również skierować pacjenta do fizjoterapeuty. Fizjoterapeuta może pomóc zbudować kondycję fizyczną i zwiększyć siłę mięśni. W niektórych miejscach są dostępni fizjoterapeuci specjalizujący się w pracy z pacjentami onkologicznymi.

• Pacjent nie powinien ćwiczyć, jeżeli nie czuje się dobrze lub odczuwa ból albo ma inne objawy, które go niepokoją, takie jak brak tchu. Tego rodzaju odczucia i objawy należy zgłosić lekarzowi pierwszego kontaktu lub onkologowi.
• Należy wyznaczać sobie proste cele, które są możliwe do osiągnięcia. Nie należy robić zbyt dużo zbyt wcześnie.
• Warto zaplanować jakiś rodzaj aktywności fizycznej w ciągu dnia. Na przykład można iść do sklepu zamiast jechać samochodem, jeżeli pacjent jest w stanie to zrobić.
• Warto regularnie wykonywać niewymagające ćwiczenia, na przykład chodzenie. Dobre są też proste ćwiczenia wzmacniające, na przykład wchodzenie po schodach.
• Warto robić to, co sprawia przyjemność, na przykład zajmować się ogrodem.

Zmęczenie może powodować chęć spania przez cały czas. Ważne jest jednak, aby przestrzegać procedury związanej ze snem. Należy starać się spać od 6 do 8 godzin każdej nocy. Dobry sen może pomóc zmniejszyć uczucie zmęczenia. Może także zminimalizować potrzebę snu w ciągu dnia.

Wskazówki poprawiające jakość snu w nocy:

• Należy chodzić spać i budzić się codziennie mniej więcej o tej samej porze.
• Należy nie spać długo rano po bezsennej nocy, gdyż to może zakłócić rytm snu.
• Należy uprawiać łagodne ćwiczenia fizyczne, takie jak chodzenie na spacery. To spowoduje naturalne zmęczenie i wywoła potrzebę snu.
• Należy dbać, aby umysł był cały czas zajęty, np. czytaniem, graniem w gry czy rozwiązywaniem łamigłówek. To także może spowodować naturalne zmęczenie i wywołać potrzebę snu.
• Należy zaobserwować, jaki wpływ na sen w nocy mają drzemki. Niektórzy pacjenci uważają, że drzemki w ciągu dnia pomagają im spać lepiej w nocy. Inni natomiast śpią po drzemce gorzej.
• Przed snem można odbywać relaksujący rytuał. Pomocne mogą być ciepły prysznic lub kąpiel, czytanie lub słuchanie kojącej muzyki
• Sterydy mogą powodować problemy ze snem. Jeśli przyjmuje się leki sterydowe (steroidy), warto zapytać lekarza, czy można je brać o wcześniejszej porze.
• Alkohol i kofeina mogą działać pobudzająco. Należy ograniczyć ilości spożywanego alkoholu, a także unikać kofeiny przed zaśnięciem.

Jeśli potrzebuje się pomocy w wykonywaniu czynności w domu, można zwrócić się o nią do rodziny, przyjaciół lub sąsiadów. Posiadanie sieci wsparcia może być bardzo pomocne. Rodzina i przyjaciele mogą nie zdawać sobie sprawy, jak bardzo pacjent potrzebuje pomocy. Mogą też czekać, aż sam poprosi ich o pomoc.

Są rzeczy, które można zrobić, aby pomóc sobie w wykonywaniu codziennych zadań.

• Należy rozplanować zadania na cały tydzień. Codziennie wykonywać trochę prac domowych, a nie dużo naraz.
• Jeśli to możliwe, należy poprosić innych o wykonywanie ciężkich prac, takich jak pielęgnacja ogrodu.
• Jeśli to możliwe, należy niektóre zadania wykonywać na siedząco.

• Przed zakupami warto zrobić listę, aby nie marnować czasu i energii.
• Jeśli to możliwe, należy na zakupy spożywcze chodzić razem z przyjacielem lub członkiem rodziny.
• Większość dużych supermarketów oferuje możliwość zakupów online i ich dostawę do domu.
• W sklepie należy używać wózka, a nie koszyka, aby nie nosić dużego ciężaru. Torba na zakupy na kółkach może pomóc w zrobieniu zakupów i przyniesieniu ich do domu.
• Należy robić zakupy w mniej uczęszczanych porach.
• Można poprosić personel sklepu o pomoc przy pakowaniu i doniesieniu zakupów do samochodu.

• Gdy odczuwa się mniejsze zmęczenie, należy przygotowywać dodatkowe posiłki lub podwójne porcje, aby je zamrozić i użyć później w razie potrzeby.
• Dobrze jest posiadać gotowe posiłki na czas, gdy odczuwa się największe zmęczenie.
• Jeśli to możliwe, przy przygotowywaniu posiłków należy siedzieć.

• Lepiej usiąść w wannie niż stać pod prysznicem. W ten sposób zużywa się mniej energii.
• Pod prysznicem należy usiąść, aby za długo nie stać. Terapeuta zajęciowy może być w stanie zapewnić taboret/krzesło do prysznica.
• Należy nosić ubrania, które łatwo zdjąć i założyć.
• Podczas ubierania się należy siedzieć.

Terapeuci zajęciowi pomagają osobom mającym trudności z poruszaniem się i wykonywaniem codziennych czynności. Niekiedy mogą odwiedzić pacjenta w domu, aby pomóc mu znaleźć sposoby łatwiejszego wykonywania różnych czynności. Onkolog, pielęgniarka specjalista lub lekarz pierwszego kontaktu może skierować pacjenta do terapeuty zajęciowego.

Jeśli ma się rodzinę i odczuwa się zmęczenie, można mieć trudności z zapewnieniem jej opieki. Można odczuwać przygnębienie, jeśli nie jest się w stanie wykonywać swoich normalnych czynności związanych z rodziną. Można zrobić wiele, aby ułatwić sobie opiekę nad dziećmi:

• wyjaśnić dzieciom, że częściej odczuwa się zmęczenie i nie można robić z nimi tyle, co wcześniej;
• planować z dziećmi aktywności, przy których można siedzieć, na przykład gry planszowe lub puzzle;
• spróbować planować aktywności w miejscach, w których można usiąść, podczas gdy dzieci będą się bawić.
• Należy unikać noszenia małych dzieci. Zamiast tego można używać wózka lub spacerówki.
• Można też spróbować angażować dzieci w wykonywanie niektórych zadań domowych,
• prosić i przyjmować pomoc ze strony rodziny i przyjaciół.

Przy bardzo dużym zmęczeniu prowadzenie samochodu może być trudne i niebezpieczne. Można mieć obniżony poziom uwagi i ograniczoną zdolność koncentracji. Wydłużony może być także czas reakcji. Poniższe wskazówki mogą okazać się pomocne:

• Nie należy prowadzić pojazdów, jeśli odczuwa się duże zmęczenie.
• Jeśli to możliwe, należy poprosić członka rodziny lub przyjaciela, żeby poprowadził samochód.
• Jeśli trzeba zgłosić się do szpitala, należy zapytać pielęgniarkę lub lekarza, czy jest dostępny jakiś transport szpitalny.
• Jeśli zmęczenie nasila się podczas jazdy, należy zatrzymać się w bezpiecznym miejscu i zrobić sobie przerwę. Należy unikać prowadzenia pojazdów w porach, w których ruch jest najintensywniejszy.

Wiele osób udziela wsparcia członkowi rodziny, partnerowi/partnerce, przyjacielowi/przyjaciółce czy sąsiadowi/sąsiadce, którzy odczuwają silne zmęczenie. Opieka nad osobą odczuwającą wyczerpanie może mieć wiele aspektów. Na przykład: pomoc przy czynnościach higieny osobistej, zapewnianie transportu lub organizowanie wizyt.

W przypadku sprawowania opieki nad osobą odczuwającą duże zmęczenie istnieje wiele prostych rzeczy, które można robić, aby jej pomóc:

• Należy przyznać, że ze zmęczeniem trudno sobie poradzić.
• Warto prowadzić dziennik z zapiskami dotyczącymi zmęczenia, aby planować, co chce się wykonać. To pomoże obu stronom zaobserwować, kiedy osoba odczuwająca zmęczenie ma energię, aby robić różne rzeczy.
• Należy spróbować pomóc osobie, nad którą sprawuje się opiekę, być bardziej aktywną lub zmienić jej dietę, aby w ten sposób ograniczyć uczucie wyczerpania.

Można także chodzić na wizyty lekarskie w szpitalu z osobą, nad którą sprawuje się opiekę. Można wyjaśnić zespołowi opieki medycznej, w jaki sposób zmęczenie pacjenta wpływa na niego i na opiekuna. Można również pokazać zespołowi dziennik dotyczący zmęczenia i zapytać, co jeszcze można zrobić, aby bardziej pomóc.

Gdy ktoś opiekuje się inną osobą, ważne jest, aby także troszczył się o siebie. Należy pamiętać o własnych umówionych wizytach u lekarzy. Dotyczy to na przykład szczepień, takich jak przeciwko grypie. Jeśli bierze się regularnie jakieś leki, należy zadbać o to, aby mieć ich zapas.

Opiekun może zwrócić się do lokalnego urzędu z prośbą o możliwość skorzystania z usług socjalnych dla dorosłych, aby zadbać o swoje potrzeby i uzyskać przydatną pomoc. Takie działanie nazywane jest oceną opiekuna.

Pomocne mogą być poniższe wskazówki:

• Jeżeli opiekun ma problemy z jedzeniem lub spaniem, boryka się z trudnymi odczuciami lub ma poczucie, że radzi sobie z trudem, może porozmawiać z lekarzem pierwszego kontaktu.
• Można też przyjąć pomoc innych lub poprosić o pomoc.
• Należy zadbać o czas na relaks. Warto robić rzeczy, które sprawiają przyjemność, np. czytanie, chodzenie na spacery lub jedzenie poza domem.
• Należy zdrowo się odżywiać i jeść w pozycji siedzącej.
• Należy starać się wychodzić codziennie z domu i uprawiać lekkie ćwiczenia, np. chodzenie. Takie postępowanie może zmniejszyć poczucie zmęczenia i stresu.

Aby dowiedzieć się więcej o grupach wsparcia działających w danej okolicy, można zadzwonić na linię wsparcia organizacji Macmillan pod numer 0808 808 0000. Można dowiedzieć się, czy w danej okolicy działa grupa wsparcia prowadzona w języku, którym posługuje się pacjent.

W Macmillan wiemy, jak diagnoza raka może wpłynąć na całe życie pacjenta i dlatego jesteśmy tu, aby wspierać chorych.

Linia wsparcia Macmillan

Dysponujemy pomocą tłumaczy, więc można z nami porozmawiać w swoim własnym języku. Wystarczy powiedzieć po angielsku, w jakim języku chce się rozmawiać.

Możemy odpowiedzieć na pytania natury medycznej, przekazać informacje na temat wsparcia finansowego lub po prostu wysłuchać pacjenta, jeśli chce z kimś porozmawiać. Nasza bezpłatna, poufna linia telefoniczna jest czynna 7 dni w tygodniu w godzinach od 08:00 do 20:00. Jej numer to 0808 808 0000.

Witryna internetowa Macmillan

W naszej witrynie można znaleźć mnóstwo informacji w języku angielskim na temat nowotworów. Mamy również więcej informacji w innych językach na stronie macmillan.org.uk/translations.

Możemy również przetłumaczyć informacje na życzenie pacjenta. Prosimy o wiadomość e-mail pod adresem: informationproductionteam@macmillan.org.ukaby podzielić się swoimi życzeniami.

Centra informacji

Nasze centra informacji i wsparcia są zlokalizowane w szpitalach, bibliotekach i punktach mobilnych. Zachęcamy do wizyty w takim centrum, gdzie można zasięgnąć informacji i porozmawiać z kimś w cztery oczy. Najbliższe centra można znaleźć, wchodząc na stronę macmillan.org.uk/informationcentres lub dzwoniąc pod nasz numer 0808 808 0000.

Lokalne grupy wsparcia

W grupie wsparcia można porozmawiać z innymi osobami zmagającymi się z chorobą nowotworową. Informacje na temat swoich lokalnych grup wsparcia można znaleźć, wchodząc na stronę macmillan.org.uk/supportgroups lub dzwoniąc pod numer 0808 808 0000.

Społeczność internetowa Macmillan

Z innymi osobami dotkniętymi nowotworem można porozmawiać na stronie: macmillan.org.uk/community

Można nawiązywać kontakt przez całą dobę. Można podzielić się swoim doświadczeniem, zadać pytania lub poczytać wpisy innych osób.

Niniejsza broszura informacyjna została napisana oraz zredagowana przez zespół Cancer Information Development organizacji Macmillan Cancer Support. Została ona przetłumaczona na język polski przez profesjonalne biuro tłumaczeń.

Informacje w niej zawarte opierają się na naszych materiałach na temat zmęczenia (uczucia wyczerpania) dostępnych w języku angielskim w naszej witrynie internetowej.

Niniejsza broszura została przejrzana przez odpowiednich specjalistów i zatwierdzona przez naszego głównego redaktora medycznego profesora Tima Ivesona, specjalistę onkologa i konsultanta.

Dziękujemy także osobom dotkniętym chorobą nowotworową, które pomogły w redagowaniu tych informacji.

Nasze informacje są przygotowywane na podstawie najnowszych dowodów naukowych. Aby uzyskać więcej informacji na temat źródeł, z których korzystamy, prosimy skontaktować się z nami, pisząc na adres: informationproductionteam@macmillan.org.uk.

Ostatnia edycja tekstu: 2023 r.

Następna zaplanowana edycja tekstu: 2027 r.

MAC15754_Polish